24 NİSAN:
İstanbul’da yaşayan 77 bin Ermeni vatandaş arasında komitacı oldukları (Taşnak, Hınçak, Ramgavar) ve ülkenin her tarafına yayılan terör eylemlerinin arkasında oldukları gerekçesiyle 2.234 kişi gözaltına alındı. Trenle Ayaş ve Çankırı’ya nakledilen komitacılar Osmanlı bütçesinden tahsis edilen 2.897 kuruş ödenekle kısa bir süre bu şehirde yaşadılar.
Çankırı’da tutulan 155 kişiden 35’i on üç gün sonra serbest bırakıldı. “Zor” vilayetine sürgüne gönderilen sadece 57 kişidir. 7 kişi yabancı uyruklu diye sınır dışı edildi. Sevkiyat sırasında Ankara civarında Kürt Alo çetesinin tren baskınında öldürülenlerin sayısı sadece 5’tir.
Hakikat belgelerle sabitken Ermeniler trenlerle ölüme götürüldüklerini ileri sürmüşlerdir.
Ayaş’ta kaldığı tespit edilen 178 kişinin 10’u 8 Mayıs’tan itibaren serbest bırakılmış, 6 kişi yargılanmak üzere çeşitli illerdeki sıkıyönetim mahkemelerine sevk edilmiştir. Diğerlerinin İstanbul dışında bir şehre gitmelerine izin verilmiştir. Zor’a gönderilenler arasında Erzurum milletvekili Varteks Serengülyan da vardır. Bunlar Diyarbakır’da Çerkez Ahmet çetesi tarafından katledilmiştir. Katillerin tamamı Cemal Paşa tarafından idam edilmiştir. Suçu sabit olup idam edilenlerin sayısı 20’dir. Hapis cezası alanların dışındakiler 10 Kasım 1918’de serbest bırakılmıştır.
9 MAYIS:
Van vilayetinin belli yerlerindeki Ermenilerin güneye sevklerinin kararlaştırıldığı, sevk işlemini kolaylaştırmak için ilgili birimlere tebligat yapıldığı, Erzurum’un güneyi ile Bitlis’e bağlı kazalardaki Ermenilerin de sevke dahil edileceği konusunda bilgi verilmiştir. (BOA, DH, ŞFR, nr. 52/282)
18 MAYIS:
Erzurum’dan çıkarılan Ermenilerin Kastamonu ve Sivas’ta ikâmetleri uygun görülmemiş, bu yöne sevk edilen Ermeniler yoldan çevrilerek Urfa ve Musul’un güneyi ile Zor sancağına gönderilmiştir. (BOA, DH, ŞFR, nr. 53/48)
23 MAYIS:
Erzurum Ermenilerinin Musul vilayeti, Zor ve Urfa sancaklarında tayin edilen yerlere yerleştirilmeleri; güvenlikleri ile taşınır mal ve eşyalarını yanlarında götürmeleri sağlanmıştır. (BOA, DH., ŞFR, nr. 53/93)
27 MAYIS, SEVK VE İSKÂN KANUNU
27 Mayıs’ta çıkarılan ve 1 Haziran 1915’te Takvim-i Vekâyi gazetesinde yayımlanan kanun “Savaş sırasında hükûmetin icraatlarına karşı gelenler için askerî yönden alınacak önlemler hakkında (geçici kanun)” şeklindedir.
NEDENLERİ:
-Savaş bölgesine yakın yerlerde oturan Ermenilerin bir kısmının cephede Osmanlı devleti sınırlarını koruma mücadelesi veren ordunun harekâtını zorlaştırmaları,
-Yurt içinde askerî kuvvetlere ve masum halka silahlı saldırılar düzenlemeleri; düşmanın deniz kuvvetlerine malzeme sağlamaları ve gizli belgeleri paylaşmaları,
-Ermenilerin ülke topraklarının bir kısmında bağımsız Ermenistan devleti kurmak için savaş vermeleri,
-Alman karargâh subaylarının Ermenilerin savaş bölgesi dışına çıkarılması yönünde tavsiyeleri,
Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde bütün şehirlerde Ermenilerin isyan etmesi
-Van şehrinin Ermeni çeteler tarafından ele geçirilmesi, Rus ordusuna teslim edilmesi, geçici Ermeni hükümeti kurulması ve 30.000 Müslüman Türk ve Kürtün katledilmesi,
-Amerikalı tarihçi Edward J.Erickson’a göre, Osmanlı devletinin savaş sırasında bu kadar geniş alanda ve güçlü bir Ermeni ayaklanmasını bastıracak askerî güçten yoksun olması.
KAÇ ERMENİ SEVK VE İSKÂNA TABİİ TUTULDU?
-Sevk ve İskân kanunundan sonra 600-700 bin kadar Ermeni, Suriye civarına gönderilmiştir.
-350 bin ila 500 bin arasında olduğu tahmin edilen Ermeni nüfusu özellikle Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgesinden Tiflis ve Ermenistan içlerine firar etmiştir.
-40 bin kadar olduğu tahmin edilen Ermeni, İran içlerine firar etmiştir.
-Bir Amerikan arşiv belgesine göre 8 Şubat 1916 tarihi itibariyle Suriye ve civarındaki kamplarda 486 bin ila 500 bin civarında Ermeni yaşamaktadır. (Sayfa Sayfa Ermeni Meselesi, Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi, Ankara 2015, s.10)
Kaynak:Sevk ve İskân Kanunu’nun 100. Yılında Ermeni Meselesi Erzurum Kronolojisi, ŞEHİRDER Yay., Erzurum, 2015, s 45-48
